[vorige] [volgende]


 

Livius: Ab Urbe Condita I. 56 - 60


Livius: Vanaf de Stichting van de Stad I. 56 - 60
 

[56, 1 - 3] Intentus perficiendo templo, fabris undique ex Etruria accitis, non pecunia solum ad id publica est usus sed operis etiam ex plebe. Qui cum haud parvus et ipse militiae adderetur labor, minus tamen plebs gravabatur se templa deum exaedificare manibus suis quam postquam et ad alia, ut specie minora, sic laboris aliquanto maioris traducebantur opera foros in circo faciendos cloacamque maximam, receptaculum omnium purgamentorum urbis, sub terra agendam; quibus duobus operibus vix nova haec magnificentia quicquam adaequare potuit. His laboribus exercita plebe, quia et urbi multitudinem, ubi usus non esset, oneri rebatur esse et colonis mittendis occupari latius imperii fines volebat, Signiam Circeiosque colonos misit, praesidia urbi futura terra marique.

4. Haec agenti portentum terribile visum: anguis ex columna lignea elapsus cum terrorem fugamque in regia fecisset, ipsius regis non tam subito pavore perculit pectus quam anxiis implevit curis.

 

5. Itaque cum ad publica prodigia Etrusci tantum vates adhiberentur, hoc velut domestico exterritus visu Delphos ad maxime inclitum in terris oraculum mittere statuit.

 

6. Neque responsa sortium ulli alii committere ausus, duos filios per ignotas ea tempestate terras, ignotiora maria in Graeciam misit.

 

7. Titus et Arruns profecti; comes iis additus L. Iunius Brutus, Tarquinia, sorore regis, natus, iuvenis longe alius ingenii quam cuius simulationem induerat. Is cum primores civitatis, in quibus fratrem suum, ab avunculo interfectum audisset, neque in animo suo quicquam regi timendum neque in fortuna concupiscendum relinquere statuit contemptuque tutus esse ubi in iure parum praesidii esset.

 

8. Ergo ex industria factus ad imitationem stultitiae, cum se suaque praedae esse regi sineret, Bruti quoque haud abnuit cognomen, ut sub eius obtentu cognominis liberator ille populi Romani animus latens opperiretur tempora sua.

 

9. Is tum ab Tarquiniis ductus Delphos, ludibrium verius quam comes, aureum baculum inclusum corneo cavato ad id baculo tulisse donum Apollini dicitur, per ambages effigiem ingenii sui.

 

10. Quo postquam ventum est, perfectis patris mandatis cupido incessit animos iuvenum sciscitandi ad quem eorum regnum Romanum esset venturum. Ex infimo specu vocem redditam ferunt: imperium summum Romae habebit qui vestrum primus, o iuvenes, osculum matri tulerit.

 

11. Tarquinii ut Sextus, qui Romae relictus fuerat, ignarus responsi expersque imperii esset, rem summa ope taceri iubent; ipsi inter se uter prior, cum Romam redisset, matri osculum daret, sorti permittunt.

 

12. Brutus alio ratus spectare Pythicam vocem, velut si prolapsus cecidisset, terram osculo contigit, scilicet quod ea communis mater omnium mortalium esset.

13. Reditum inde Romam, ubi adversus Rutulos bellum summa vi parabatur.

 

[57] 1. Ardeam Rutuli habebant, gens, ut in ea regione atque in ea aetate, divitiis praepollens; eaque ipsa causa belli fuit, quod rex Romanus cum ipse ditari, exhaustus magnificentia publicorum operum, tum praeda delenire popularium animos studebat, 2. praeter aliam superbiam regno infestos etiam quod se in fabrorum ministeriis ac servili tam diu habitos opere ab rege indignabantur.

 

3. Temptata res est, si primo impetu capi Ardea posset: ubi id parum processit, obsidione munitionibusque coepti premi hostes.

4. In his stativis, ut fit longo magis quam acri bello, satis liberi commeatus erant, primoribus tamen magis quam militibus;

5. regii quidem iuvenes interdum otium conviviis comisationibusque inter se terebant.

 

6. Forte potantibus his apud Sex. Tarquinium, ubi et Collatinus cenabat Tarquinius, Egeri filius, incidit de uxoribus mentio. Suam quisque laudare miris modis;

 

7. inde certamine accenso Collatinus negat verbis opus esse; paucis id quidem horis posse sciri quantum ceteris praestet Lucretia sua. "Quin, si vigor iuventae inest, conscendimus equos invisimusque praesentes nostrarum ingenia? id cuique spectatissimum sit quod necopinato viri adventu occurrerit oculis." Incaluerant vino; "Age sane" omnes; citatis equis avolant Romam.

8. Quo cum primis se intendentibus tenebris pervenissent, pergunt inde Collatiam,

9. ubi Lucretiam haudquaquam ut regias nurus, quas in convivio luxuque cum aequalibus viderant tempus terentes, sed nocte sera deditam lanae inter lucubrantes ancillas in medio aedium sedentem inveniunt. Muliebris certaminis laus penes Lucretiam fuit.

10. Adveniens vir Tarquiniique excepti benigne; victor maritus comiter invitat regios iuvenes. Ibi Sex. Tarquinium mala libido Lucretiae per vim stuprandae capit; cum forma tum spectata castitas incitat.

11. Et tum quidem ab nocturno iuvenali ludo in castra redeunt.

 

[58] 1. Paucis interiectis diebus Sex. Tarquinius inscio Collatino cum comite uno Collatiam venit.

2. Ubi exceptus benigne ab ignaris consilii cum post cenam in hospitale cubiculum deductus esset, amore ardens, postquam satis tuta circa sopitique omnes videbantur, stricto gladio ad dormientem Lucretiam venit sinistraque manu mulieris pectore oppresso "Tace, Lucretia" inquit; "Sex. Tarquinius sum; ferrum in manu est; moriere, si emiseris vocem."

 

3. Cum pavida ex somno mulier nullam opem, prope mortem imminentem videret, tum Tarquinius fateri amorem, orare, miscere precibus minas, versare in omnes partes muliebrem animum.

 

4. Ubi obstinatam videbat et ne mortis quidem metu inclinari, addit ad metum dedecus: cum mortua iugulatum seruum nudum positurum ait, ut in sordido adulterio necata dicatur.

 

5. Quo terrore cum vicisset obstinatam pudicitiam velut vi victrix libido, profectusque inde Tarquinius ferox expugnato decore muliebri esset, Lucretia maesta tanto malo nuntium Romam eundem ad patrem Ardeamque ad virum mittit, ut cum singulis fidelibus amicis veniant; ita facto maturatoque opus esse; rem atrocem incidisse.

 

6. Sp. Lucretius cum P. Valerio Volesi filio, Collatinus cum L. Iunio Bruto venit, cum quo forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus. Lucretiam sedentem maestam in cubiculo inveniunt.

 

7. Adventu suorum lacrimae obortae, quaerentique viro "Satin salve?" "Minime" inquit; "quid enim salvi est mulieri amissa pudicitia? Vestigia viri alieni, Collatine, in lecto sunt tuo; ceterum corpus est tantum violatum, animus insons; mors testis erit. Sed date dexteras fidemque haud impune adultero fore.

8. Sex. est Tarquinius qui hostis pro hospite priore nocte vi armatus mihi sibique, si vos viri estis, pestiferum hinc abstulit gaudium."

9. Dant ordine omnes fidem; consolantur aegram animi avertendo noxam ab coacta in auctorem delicti: mentem peccare, non corpus, et unde consilium afuerit culpam abesse.

 

10. "Vos" inquit "videritis quid illi debeatur: ego me etsi peccato absolvo, supplicio non libero; nec ulla deinde impudica Lucretiae exemplo vivet."

11. Cultrum, quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit, prolapsaque in volnus moribunda cecidit. Conclamat vir paterque.

 

[59] 1. Brutus illis luctu occupatis cultrum ex volnere Lucretiae extractum, manantem cruore prae se tenens, "Per hunc" inquit "castissimum ante regiam iniuriam sanguinem iuro, vosque, di, testes facio me L. Tarquinium Superbum cum scelerata coniuge et omni liberorum stirpe ferro igni quacumque dehinc vi possim exsecuturum, nec illos nec alium quemquam regnare Romae passurum."

 

2. Cultrum deinde Collatino tradit, inde Lucretio ac Valerio, stupentibus miraculo rei, unde novum in Bruti pectore ingenium. Ut praeceptum erat iurant; totique ab luctu versi in iram, Brutum iam inde ad expugnandum regnum vocantem sequuntur ducem.

3. Elatum domo Lucretiae corpus in forum deferunt, concientque miraculo, ut fit, rei novae atque indignitate homines. Pro se quisque scelus regium ac vim queruntur. Movet cum patris maestitia, tum Brutus castigator lacrimarum atque inertium querellarum auctorque quod viros, quod Romanos deceret, arma capiendi adversus hostilia ausos. Ferocissimus quisque iuvenum cum armis voluntarius adest; sequitur et cetera iuventus. Inde patre praeside relicto Collatiae [ad portas] custodibusque datis ne quis eum motum regibus nuntiaret, ceteri armati duce Bruto Romam profecti.

 

6. Ubi eo ventum est, quacumque incedit armata multitudo, pavorem ac tumultum facit; rursus ubi anteire primores civitatis vident, quidquid sit haud temere esse rentur.

 

7. Nec minorem motum animorum Romae tam atrox res facit quam Collatiae fecerat; ergo ex omnibus locis urbis in forum curritur. Quo simul ventum est, praeco ad tribunum celerum, in quo tum magistratu forte Brutus erat, populum advocavit.

 

8. Ibi oratio habita nequaquam eius pectoris ingeniique quod simulatum ad eam diem fuerat, de vi ac libidine Sex. Tarquini, de stupro infando Lucretiae et miserabili caede, de orbitate Tricipitini cui morte filiae causa mortis indignior ac miserabilior esset.

 

9. Addita superbia ipsius regis miseriaeque et labores plebis in fossas cloacasque exhauriendas demersae; Romanos homines, victores omnium circa populorum, opifices ac lapicidas pro bellatoribus factos.

 

10. Indigna Ser. Tulli regis memorata caedes et invecta corpori patris nefando vehiculo filia, invocatique ultores parentum di.

 

11. His atrocioribusque, credo, aliis, quae praesens rerum indignitas haudquaquam relatu scriptoribus facilia subicit, memoratis, incensam multitudinem perpulit ut imperium regi abrogaret exsulesque esse iuberet L. Tarquinium cum coniuge ac liberis.

 

12. Ipse iunioribus qui ultro nomina dabant lectis armatisque, ad concitandum inde adversus regem exercitum Ardeam in castra est profectus: imperium in urbe Lucretio, praefecto urbis iam ante ab rege instituto, relinquit.

13. Inter hunc tumultum Tullia domo profugit exsecrantibus quacumque incedebat invocantibusque parentum furias viris mulieribusque.

 

[60] 1. Harum rerum nuntiis in castra perlatis cum re nova trepidus rex pergeret Romam ad comprimendos motus, flexit viam Brutus—senserat enim adventum—ne obvius fieret; eodemque fere tempore, diversis itineribus, Brutus Ardeam, Tarquinius Romam venerunt.

 

2. Tarquinio clausae portae exsiliumque indictum: liberatorem urbis laeta castra accepere, exactique inde liberi regis. Duo patrem secuti sunt qui exsulatum Caere in Etruscos ierunt. Sex. Tarquinius Gabios tamquam in suum regnum profectus ab ultoribus veterum simultatium, quas sibi ipse caedibus rapinisque concierat, est interfectus.

 

3. L. Tarquinius Superbus regnavit annos quinque et viginti. Regnatum Romae ab condita urbe ad liberatam annos ducentos quadraginta quattuor. Duo consules inde comitiis centuriatis a praefecto urbis ex commentariis Ser. Tulli creati sunt, L. Iunius Brutus et L. Tarquinius Collatinus.



 

 

 

 

 

 

 

 

 

[56] 4. Terwijl hij hiermee bezig was, verscheen hem een verschrikkelijk voorteken: toen een slang, uit een houten zuil tevoorschijn gekropen, paniek en vlucht / een panische vlucht in het paleis had veroorzaakt, sloeg niet zozeer een plotselinge angst de koning om het hart, maar veeleer vervulde het hem met ongeruste zorgen.

5. Dus, hoewel voor (de uitleg van) openbare voortekens slechts Etruskische zieners geraadpleegd [erbij gehaald] werden, besloot hij, door deze als het ware huiselijke verschijning opgeschrikt, (gezanten) te zenden naar Delphi, het beroemdste orakel ter wereld.

6. En omdat hij de antwoorden van het orakel aan niemand anders durfde toe te vertrouwen, stuurde hij twee zonen door in die tijd onbekende landen en (nog) onbekender zeeën naar Griekenland.

7. Titus en Arruns vertrokken; als metgezel (werd) aan hen toegevoegd Lucius Iunius Brutus, een zoon van Tarquinia, een zuster van de koning, een jongeman heel anders van karakter dan (dat) waarvan hij de schijn had aangenomen. Toen hij gehoord had, dat de aanzienlijksten van de burgerij, onder wie zijn broer, door zijn oom waren gedood, besloot hij noch in (de blijken van) zijn geestelijke vermogens ook maar iets over te laten dat voor de koning te vrezen was, noch in zijn bezit (ook maar iets) dat (voor de koning) te begeren was en door verachting veilig te zijn waar bij het recht te weinig bescherming was.

8. Doordat hij dus met opzet stompzinnigheid was gaan voorwenden (en) toestond dat hijzelf en het zijne (tot) buit voor de koning was, wees hij ook de bijnaam (van) Brutus (Sukkel) niet af, opdat die geest, (eens) de bevrijder van het Romeinse volk, onder de dekmantel van die bijnaam schuilend zijn tijd zou afwachten.

9. Men zegt dat hij, door de Tarquinii toen meegenomen naar Delphi, feitelijk meer als voorwerp van spot dan als metgezel, een staaf goud, ingesloten in een tot dit doel uitgeholde stok van kornoeljehout, als geschenk voor Apollo heeft meegebracht, indirect een symbool van zijn karakter.

10. Nadat men daar was (aan)gekomen, beving de geesten van de jongemannen, toen ze de opdrachten van hun vader hadden volbracht, de begeerte om te vragen aan wie van hen het koningschap over Rome zou komen. Men zegt dat uit het diepst van de grot een stem weerklonk: 'Het hoogste gezag in Rome zal diegene hebben die van jullie als eerste, o jongelieden, zijn moeder een kus zal hebben gegeven.'

11. De Tarquinii, opdat Sextus, die in Rome was achtergebleven, onkundig van het orakel en (dus) van de heerschappij uitgesloten zou zijn, bevelen uitdrukkelijk de zaak te verzwijgen; zelf laten ze het onderling aan het lot over wie van beiden het eerst, wanneer hij in Rome zou zijn teruggekeerd, hun moeder een kus zou geven.

12. Brutus, in de mening dat de uitspraak van de Pythia op iets anders doelde, raakte, (doende) alsof hij gestruikeld was en gevallen, met een kus de aarde aan, natuurlijk omdat zij de gemeenschappelijke moeder van alle stervelingen was. [De coniunctivus (esset) na quod noemt men subjectief redegevend: Brutus´ subjectieve mening wordt weergegeven: ... omdat naar zijn mening zij de gemeenschappelijke moeder was.]

13. Daarna keerde men terug naar Rome, waar uit alle macht een oorlog tegen de Rutuliërs werd voorbereid.

 

[57] 1. Ardea werd bewoond door de Rutuliërs, een volk naar verhouding in die streek en in die tijd uitblinkend door zijn rijkdom; en dat was juist de reden voor de oorlog, omdat de Romeinse koning er naar streefde om niet alleen zichzelf te verrijken, uitgeput door de praal van zijn openbare bouwwerken, maar ook met de buit de gemoederen van zijn onderdanen te kalmeren, 2. die, (nog) afgezien van zijn ander hoogmoedig gedrag, het koningschap ook vijandig gezind waren, omdat zij verontwaardigd waren, dat zij door de koning zo lang waren ingezet voor werkzaamheden van handwerkslieden en slavenarbeid.

3. De zaak is geprobeerd, of Ardea bij de eerste aanval kon worden ingenomen: toen dat niet lukte, begon men de vijanden in het nauw te brengen met een beleg en schanswerken.

4. In dit vaste kamp, zoals gebeurt in een meer lange dan felle oorlog, was de in- en uitloop tamelijk vrij, voor de officieren echter meer dan voor de soldaten;

5. de prinsen tenminste brachten soms hun vrije tijd door met onderlinge gastmaaltijden en drinkgelagen.

6. Toen deze toevallig (eens) zaten te drinken bij Sextus Tarquinius, waar ook Tarquinius Collatinus, zoon van Egerius, deelnam aan het diner, kwam het gesprek op hun vrouwen. Elk prees de zijne op buitengewone wijze (eig. meerv.);

7. nadat er vervolgens wedijver ontbrand is, zegt Collatinus dat woorden niet nodig zijn; dat men binnen enkele uren dit tenminste kon weten, hoeveel zijn Lucretia de anderen overtrof. 'Waarom, als de kracht van de jeugd in ons is, bestijgen wij niet onze paarden en gaan wij met eigen ogen de karakters van onze vrouwen bekijken? Laat dit voor elk het beste bewijs zijn, wat zich aan de ogen zal hebben voorgedaan bij de onverwachte komst van haar man.' Ze waren verhit geraakt door de wijn; 'Ja, vooruit!' riepen allen en in galop vliegen ze weg naar Rome.

8. Toen ze daarheen terwijl de eerste duisternis zich uitbreidde waren aangekomen, gaan ze vandaar verder naar Collatia,

9. waar ze Lucretia, bepaald niet zoals de schoondochters van de koning - die ze bij feestmaal en scherts met hun leeftijdgenoten de tijd hadden zien doorbrengen -, maar laat in de nacht bezig met wol temidden van bij lamplicht werkende slavinnen in het midden van het huis vinden zitten. De eerste prijs in de vrouwenwedstrijd was in handen van Lucretia.

10. Haar man bij zijn aankomst en de Tarquinii werden vriendelijk ontvangen; de zegevierende echtgenoot nodigt de prinsen hoffelijk uit. Daar maakt een kwalijke lust om Lucretia met geweld te verkrachten zich meester van Sextus Tarquinius; zowel haar schoonheid als haar gebleken kuisheid zweept hem op.

11. En op dat moment keren ze van hun nachtelijk spel voor jongemannen terug naar het kamp.

 

[58] 1. Nadat er enkele dagen tussen waren verlopen, komt Sextus Tarquinius buiten medeweten van Collatinus met één metgezel naar Collatia.

2. Toen hij daar, na door hen, die niets vermoedden van zijn plan, vriendelijk te zijn ontvangen, na de maaltijd naar het gastenvertrek geleid was, kwam hij, brandend van verlangen, toen eenmaal alles om hem heen veilig genoeg en iedereen in slaap leek, met getrokken zwaard bij de slapende Lucretia en, met zijn linkerhand de borst van de vrouw neerdrukkend, zei hij: 'Wees stil, Lucretia; ik ben Sextus Tarquinius; een wapen is in mijn hand; je zult sterven, als je een geluid zult hebben laten horen.'

3. Toen de uit haar slaap opgeschrikte vrouw geen hulp en de dood dreigend nabij zag, toen bekende Tarquinius zijn liefde, smeekte, mengde dreigementen met zijn smeekbeden, wendde de geest van de vrouw naar alle kanten.

4. Toen hij zag, dat ze standvastig was en zelfs niet van haar stuk gebracht werd door vrees voor de dood, voegt hij schande bij vrees: hij zou bij haar dode lichaam een gedode naakte slaaf neerleggen, zei hij, zodat gezegd zou worden, dat zij bij minderwaardig overspel was gedood.

5. Toen door dat schrikbeeld de als het ware zegevierende wellust de standvastige kuisheid had overwonnen en Tarquinius vandaar was vertrokken, opgetogen omdat hij de eer van de vrouw had veroverd, stuurt Lucretia, bedroefd over zo´n grote ramp, hetzelfde bericht naar Rome naar haar vader en naar Ardea naar haar man, dat ze elk met één trouwe vriend moeten komen; dat het nodig is zo te doen en zich te haasten; er is iets afschuwelijks gebeurd.

6. Spurius Lucretius komt met Publius Valerius, zoon van Volesius, Collatinus met Lucius Iunius Brutus, met wie (hij) toevallig naar Rome (terugkeerde)/ terugkerend (, toen) hij door de boodschapper van zijn vrouw was ontmoet. Zij vinden Lucretia bedroefd in haar slaapvertrek zitten.

7. Bij de komst van haar verwanten welden haar tranen op, en toen haar man vroeg: 'Alles goed?', antwoordde ze hem: 'Allerminst; want hoe kan het goed zijn met een vrouw na het verlies van haar kuisheid? De sporen van een vreemde man, Collatinus, zijn in jouw bed; maar slechts mijn lichaam is geschonden, mijn geest onschuldig; de dood zal getuige zijn. Maar geeft jullie rechterhanden en je woord van trouw, dat het niet ongestraft zal zijn voor de echtbreker.

8. Het is Sextus Tarquinius die als vijand in plaats van gast de vorige nacht met geweld gewapend een genoegen, dodelijk voor mij en voor hemzelf, - als jullie (tenminste) mannen zijn - vanhier heeft meegenomen.'

9. Allen geven op rij hun woord; zij troosten / proberen te troosten [de conatu] de bedroefde van geest door de schuld af te wentelen van haar, die gedwongen is, op de initiatiefnemer tot het misdrijf: de geest zondigt, niet het lichaam en waar(vandaan) geen voornemen is geweest is geen schuld.

10. 'Jullie', zegt ze, 'moeten maar zien wat hem verschuldigd is: ik, ook al spreek ik mij vrij van zonde, ik bevrijd mij niet van de straf; en niet één onkuise zal hierna door het voorbeeld van Lucretia in leven blijven.'

11. Een mes dat ze onder haar kleed verborgen hield, dat steekt ze in haar hart en naar voren zakkend over haar wond viel ze stervend neder. Haar man schreeuwt het uit en haar vader.

 

[59] 1. Terwijl zij in beslag genomen worden door hun verdriet, trekt Brutus het mes uit de wond van Lucretia, houdt het druipend van het bloed voor zich uit en zegt: 'Bij dit vóór het koninklijk onrecht zeer kuise bloed zweer ik en u, goden, maak ik tot mijn getuigen, dat ik Lucius Tarquinius Superbus met zijn misdadige echtgenote en zijn gehele nageslacht van kinderen te vuur en te zwaard en met welk geweld ik verder ook maar kan, zal vervolgen en niet zal dulden, dat zij of ook maar iemand anders koning zijn in Rome.'

2. Daarna overhandigt hij het mes aan Collatinus, vervolgens aan Lucretius en Valerius, die zich verbazen over het wonder van de zaak, vanwaar deze neiuwe geest in Brutus´ borst gekomen is. Zoals bevolen was, zweren zij; en, geheel omgeslagen van rouw naar woede, volgen zij Brutus, die nu meteen oproept tot het vernietigen van het koningschap, als leider.

 

 

 

 

 

 

6. Zodra men daarheen gekomen was, veroorzaakte de gewapende menigte, waarlangs zij ook optrok, schrik en verwarring; toen zij daarentegen zagen dat de voornaamsten van de staat voorop liepen, meenden zij, dat het, wat het ook was, niet zonder gegronde redenen was.

7. De zo gruwelijke gebeurtenis veroorzaakte geen kleinere gemoedsbeweging in Rome, dan zij in Collatia veroorzaakt had. Dus snelde men vanuit alle plaatsen van de stad naar het Forum. Zodra men daarheen gekomen was, riep een heruat het volk bijeen bij de commandant van de ruiterij, in welk ambt Brutus toen toevallig was.

8. Daar is (door Brutus) een redevoering gehouden, volstrekt niet van dat verstand en dat karakter, dat tot die dag geveinsd was geweest, over de bruutheid en wellust van Tarquinius, over de afschuwelijke verkrachting van Lucretia en haar meelijwekkende dood, over het kinderloos worden van Tricipitinus, voor wie de oorzaak van de dood van zijn dochter (nog) smadelijker en meelijwekkender was dan haar dood (al was).

9. Toegevoegd werd de trots van de koning zelf en de ellende en inspanningen van het lagere volk, dat ondergedompeld was in geulen en riolen om ze uit te graven; dat Romeinse mannen, overwinnaars van alle volkeren in de omgeving, gemaakt waren tot bouwvakkers en steenhouwers in plaats van krijgers.

10. De onwaardige moord op Servius Tullius werd vermeld en het feit dat zijn dochter met haar goddeloze wagen over het lichaam van haar vader was gereden, en de goden werden als wrekers van ouders aangeroepen.

11. Nadat hij deze en nog andere, naar ik geloof, gruwelijker zaken - voor schrijvers volstrekt niet gemakkelijk weer te geven - die de aanwezige verontwaardiging over de gebeurtenissen weergaf, vermeld had, dreef hij de woedende menigte ertoe om de koning het gezag te ontnemen en te bevelen, dat Lucius Tarquinius met zijn echtgenote en kinderen ballingen waren.

12. Zelf is hij, nadat hij jonge manschappen, die uit zichzelf hun namen opgaven, uitgekozen en bewapend had, vertrokken naar het kamp in Ardea om het leger daarvandaan tegen de koning op te zetten; hij liet het gezag in de stad over aan Lucretius, die reeds tevoren door de koning als stadsprefect aangesteld was.

13. Tijdens deze verwarring vluchtte Tullia het huis uit, terwijl mannen en vrouwen, overal waar zij liep, haar vervloekten en de Wraakgodinnen van haar ouders aanriepen.

 

[60] 1. Toen de koning, nadat het bericht over deze zaken naar het kamp overgebracht was, ongerust door de onverwachte situatie naar Rome ging om het oproer te onderdrukken, veranderde Brutus zijn route - want hij had zijn komst opgemerkt - om te voorkomen dat hij hem ontmoette; op ongeveer hetzelfde tijdstip kwamen via verschillende routes Brutus in Ardea en Tarquinius in Rome aan.

2. Voor Tarquinius werden de poorten gesloten en ballingschap werd hem aangezegd; het kamp ontving de bevrijder van de stad blij en de kinderen van de koning zijn daarvandaan verdreven. Twee zijn hun vader gevolgd en gingen in ballingschap naar Caere bij de Etrusken; Sextus Tarquinius, die als het ware naar zijn eigen koninkrijk Gabii is vertrokken, is door de wrekers van de oude vetes, die hij zichzelf door moordaanslagen en berovingen op de hals gehaald had, gedood.

3. Lucius Tarquinius Superbus regeerde vijfentwintig jaar. In Rome is door koningen vanaf de stichting van de stad tot aan de bevrijding ervan 244 jaar geregeerd. Twee consuls zijn daarna in de comitia centuriata door de stadsprefect op grond van de verordeningen van Servius Tullius gekozen, namelijk Lucius Iunius Brutus en Lucius Tarquinius Collatinus.