N : nemeïsche leeuw - nessos

nemeïsche leeuw

Zie Herakles.

nemesis

Bij de oudste dichters is Nemesis nog niet de naam eener godheid, maar wordt dit woord als gemeen zelfstandig naamwoord gebruikt, en beteekent het toedeelen van wat ieder toekomt en dientengevolge tegenzin in wat niet behoort. Later maakte men van dit begrip eene personificatie. Nemesis heette dan eene dochter van Nyx (de Nacht) en zij werd langzamerhand in de voorstelling der Grieken eene godin der gelijkmatigheid, die er voor waakte, dat het evenwicht in de zedelijke wereldorde niet werd verstoord, maar geluk en ongeluk aan de menschen naar behooren werden toegedeeld, en voorts eene godin, die al het kwaad, door de menschen bedreven, straft, zoodat zij in dit opzicht in beteekenis bijna gelijk komt aan de Erinnyën. -
De plaats, waar Nemesis voornamelijk vereerd werd, was het attische vlek Rhamnus; daarom droeg zij den bijnaam van de Rhamnusische. Dáár verhaalde men van haar, dat zij bij Zeus de moeder was van Helena (Zie Helena.), eene mythe, die er op schijnt te doelen, dat Helena een werktuig in de hand der goden is geweest, om den euvelen overmoed der Trojanen te bestraffen, maar die aan den anderen kant het ook begrijpelijk maakt, hoe het mogelijk is geweest, dat de dienst van Nemesis met dien van Aphrodite werd in verband gebracht. Het schijnt zelfs, dat zij oorspronkelijk identisch is geweest met Aphrodite Urania (Zie Aphrodite.), en evenals deze oorspronkelijk eene godin der natuur was, terwijl hare beteekenis later eene geheel ethische werd. Op die overeenkomst met Aphrodite doelt ook hetgeen verhaald wordt omtrent het beeld van Nemesis, dat te Rhamnus stond. Dat beeld was zeer beroemd. Het was vervaardigd door Agorakritos, eenen leerling van Pheidias en men zeide, dat het gemaakt was uit een blok marmer, dat de Perzen naar Marathon hadden medegebracht om er een zegeteeken van opterichten. Omtrent dat beeld nu wordt ook nog bericht, dat het oorspronkelijk bestemd was om eene Aphrodite Urania voortestellen, maar dat toen de Atheners aan het beeld van Alkamenes, eenen anderen leerling van Pheidias, de voorkeur gaven boven dat van Agorakritos, deze er een beeld van Nemesis van gemaakt had. Dit beeld was tien ellen hoog; het droeg op het hoofd eene kroon, versierd met herten en kleine afbeeldingen van Nike, de godin der overwinning; in de rechterhand hield het eenen tak van eenen appelboom, in de linker eene schaal, waarop Aithiopiërs afgebeeld waren, hetgeen men verklaarde door de afkomst van Nemesis, die volgens sommigen de dochter was van Okeanos, aan de oevers nu van den Okeanos werden de Aithiopiërs gezegd te wonen. Op het voetstuk waren tooneelen afgebeeld uit de geschiedenis van Helena. -
Het feest ter harer eere gevierd heette de Nemeseia; het was een soort van doodenfeest. Toch werd daarbij, zoowel te Athene als te Smyrna, Nemesis als eene godin der liefde vereerd, hetgeen hare verwantschap met Aphrodite des te duidelijker doet uitkomen. Te Smyrna vereerde men meer dan ééne Nemesis. Deze Nemeseis werden voorgesteld als gevleugelde godheden. -
De nevensgaande afbeelding [niet afgebeeld; Kox] stelt de godin voor met de vleugels van Nike, de schaal en de slang van Hygieia en het rad van Tyche, om aanteduiden, dat zij hun, wie zulks toekomt, overwinning, gezondheid en rijkdom schenkt. -
Zeer nauw verwant in beteekenis met Nemesis is Adrasteia. Zie aldaar.

neoptolemos (neoptolemus)

Zie Pyrrhos.

nepenthes

Een vroolijk makend middel, dat, in den wijn gemengd, alle smart deed vergeten. Helena had het, toen zij met Menelaos in Aegypte vertoefde, gekregen van Polydamna, de gade van Thon. Zij gaf daarvan aan hare gasten, toen Telemachos Sparta bezocht en in tranen uitbarstte, omdat hem weinig hoop gegeven werd op den terugkeer van zijnen vader Odysseus.

nephele

(1) De moeder van Phrixos en Helle. Zie Athamas.
(2) De moeder der Kentauren. Zie Kentauren en Ixion.

neptunus

Neptunus : een mozaiek uit Alcazar, Cordoba

Oorspronkelijk een god der golven en van alle stroomend water; later meer bepaaldelijk een god der zee, zooals blijkt uit het feit dat men hem Salacia, eene personificatie der zilte baren, tot gemalin gaf. Doch een echt Romeische god is Neptunus nooit geworden. Alles wat zijn wezen en zijnen eeredienst betrof, is beheerscht door etruscischen en griekschen invloed. In hoeverre die etruscische invloed zich heeft laten gelden is evenwel moeilijk nategaan, daar Neptunus langzamerhand geheelenal geïdentificeerd is met den Griekschen Poseidon, en evenals deze niet alleen als zeegod, maar ook als de god der paarden en van alle ridderlijke oefeningen werd vereerd. Als zeegod is hij nu eens eene geweldige, barsche en trotsche godheid, dan weer degeen, die de door storm bewogen zee tot bedaren brengt. Als de bestuurder van oefeningen in het paardrijden en ridderlijke spelen werd hij vooral in den Circus Flaminius gevierd, terwijl de Circus Maximus meer uitsluitend gewijd was aan den oud-italiaanschen god Consus, die evenwel later ook wel Neptunus equester genoemd werd. Bij den Circus Flaminius bevond zich de eenige eigenlijke tempel, die Neptunus in Rome had; daar was een beroemd beeld van den Griekschen beeldhouwer Skopas, dat Neptunus voorstelde met Thetis en Achilleus, omgeven door Nereïden en Tritonen, die allen gezeten waren op of omstuwd werden door verschillende zeemonsters. De Neptunalia, het feest ter eere van Neptunus werd op den 23sten Juli òf te Rome aan den oever van den Tiber, òf te Ostia aan het strand der zee gevierd, en wel in de open lucht, terwijl men zich door loofhutten tegen de al te groote hitte der zonnestralen trachtte te beschutten. -
Maar Neptunus genoot overigens weinig vereering. Het waren veelmeer de havengod Portunus en de Laren, onder wier hoede de schippers zich stelden en aan wie ook voor het behalen eener overwinning ter zee dank werd geweten. Slechts Sextus Pompeius eerde gedurende den korten tijd, dat hij ter zee meester was, Neptunus als den grootsten god van dat element en noemde zich zelfs zijn zoon. Ook Agrippa stichtte, nadat hij èn Sextus Pompeius èn Antonius en Kleopatra in zeegevechten verslagen had, een heiligdom voor den god op het veld van Mars. Aan de wanden der muren zag men daar schilderijen, wier onderwerp aan den Argonautentocht was ontleend. Zie verder Poseidon.

nereïden

Christina Saj : Nereids
oil on board
14" X 16"
1997
F. Wood collection, New Jersey

De vijftig schoone, zwartoogige dochters van den zeegod Nereus en zijne gemalin, de Okeanide Doris. Andere overleveringen stellen haar getal op honderd. Zij zijn vriendelijke en weldoende godheden der zee. Hare woonplaats is bij haren vader op den bodem der zee. Daar leven zij een vroolijk, gezellig leven en zij houden er van om zich met allerlei sieraden optesmukken, teneinde hare schoonheid des te beter te doen uitkomen. Op die schoonheid zijn zij ijverzuchtig. Dat ondervond Kassiopeia, die zich boven haar wilde stellen. (Zie Kassiopeia en Andromeda.) Ook nieuwsgierigheid is eene harer karaktertrekken. Zij komen uit zee opduiken, om de Argo te bewonderen, als deze de kust van Griekenland verlaat; zij staren naar Neoptolemos, als deze de lakonische kust voorbijvaart, om zijne bruid Hermione te gaan halen. Zij staan de schippers met hare hulp bij. De Argo voeren zij veilig voorbij de Skylla en de Charybdis, zij begeleiden de vloot der Grieken op hare vaart van Aulis naar Troje. Zij komen tot Achilleus om hem te troosten over den dood van zijnen vriend Patroklos. Dikwijls rijden zij op den wagen der Tritonen of op den rug van allerlei zeemonsters en dolfijnen. Menigmaal werden hare bevallige groepen door de beeldende kunstenaars tot het onderwerp hunner voorstellingen gekozen. Op verschillende plaatsen aan de kusten van Griekenland hadden zij tempels en altaren. Op het eiland Kerkyra (Corfu) was een oud altaar der Nereïden, volgens de overlevering gesticht door Iason, toen hij zich, zooals sommige legenden verhaalden, daar met Medeia in het huwelijk verbond. -
De namen der Nereïden beteekenen meest alle goede eigenschappen der zee; de meest bekende onder haar waren Galene "de stilte der zee"; Glauke "de blauwe vlakte der zee"; Galateia "de schitterende vlakte der zee"; Kymothoë "de snelle golf"; Pherusa "de dragende"; Dynamene "de machtige". Twee der Nereïden zijn vooral beroemd geworden: Amphitrite, de gade van Poseidon, die liefde voor haar had opgevat, toen hij haar met hare zusters op het eiland Naxos bevallige reidansen zag uitvoeren, en Thetis, de moeder van Achilleus. -
Omtrent Galateia zie Polyphemos en Galateia. -
Naar hare moeder werden zij ook somtijds Doriden genoemd. -
De kunstenaars pleegden haar eene geheel menschelijke gedaante te geven en haar als liefelijke meisjes voortestellen, in de oudste tijden met een licht gewaad bedekt, later meestal geheel naakt, doorgaans in groepen bij elkander.

nereus

De asteroïde Nereus

De oudste zoon van Pontos en Gaia. In den eeredienst bekleedde hij geene belangrijke plaats, maar in verschillende mythen laten de dichters hem eene rol spelen. Hij is de personificatie van de vriendelijke en bevallige zijde der zee. Men dacht zich hem als eenen welwillenden en vriendelijken grijsaard, die vooral de goede daimon is der aigaiische zee, wier diepte hij met zijne vijftig liefelijke dochters, de Nereïden, (Zie het vorig artikel.) bewoont, en waarin hij zich verlustigt in hare koren en reidansen. Evenals alle zeegoden bezit hij de gave der voorspelling en hij is zelfs beroemd om zijne onbedrieglijke wijsheid en den goeden raad, dien hij geven kan. Menigen armen schipper heeft hij zijne hulp verleend. Hij is evenwel niet bereid vrijwillig aan ieder wat hij weet medetedeelen. Toen Herakles de appels der Hesperiden ging halen, moest hij Nereus in den slaap overvallen, om te vernemen, wat hij weten moest, en zelfs toen veranderde de zeegod zich in allerlei gedaanten - want hij had met de zeegoden ook de gave der gedaanteverwisseling gemeen - doch te vergeefs trachtte hij zich aan de macht van Herakles te onttrekken, die hem niet met rust liet, vóórdat hij hem den weg naar de tuinen der Hesperiden had geopenbaard. (Zie Herakles.) Somtijds echter voorspelde hij geheel vrijwillig de toekomst. Zoo b. v. deelde hij aan Paris uit eigen beweging diens toekomstige lotgevallen mede. -
Door de beeldende kunstenaars wordt Nereus nu eens afgebeeld in eene geheel menschelijke gedaante met enkele grijze lokken, somtijds met eenen drietand in de hand als teeken zijner waardigheid, dan weder bijna geheel als visch, met dichte schubben bezet, zoodat alleen zijn hoofd en zijne armen op die van eenen mensch gelijken.

nerio / neriene

De gade van Mars. Zie Mars.

nessos (nessus)

Een Kentaur, die door Herakles werd gedood, toen hij bij het overtrekken van de rivier den Euenos diens gemalin Deianeira geweld wilde aandoen. Zie Herakles.